- Nieruchomości i sektor budowlany odpowiadają za 36% emisji gazów cieplarnianych, aby przyczynić się do osiągnięcia neutralności klimatycznej gospodarki w 2050 roku, muszą ograniczać emisyjność w całym cyklu życia budynków – od momentu wytwarzania elementów do budowy, poprzez etap konstrukcji i użytkowania, aż po proces wyburzenia.
- Dyskutowana aktualnie nowelizacja Dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady w sprawie charakterystyki energetycznej budynków (EPBD) wprowadzi, m.in. zmiany w zakresie świadectw charakterystyki energetycznej, a także wymóg wykonywania obliczeń współczynnika globalnego ocieplenia w cyklu życia.
- Chociaż Polska należy do krajów, które na razie nie wprowadziły obowiązku liczenia śladu węglowego w całym cyklu życia budynku, to przed nami rysuje się konieczność dostosowania się do nadchodzących wymagań w tym zakresie.
- Istniejące już dziś na poziomie europejskim normy i systemy oceny budynków pomogą nam w przygotowaniu metodyki wykonywania analiz WLC – Whole Life Carbon.
Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady „Europejskie prawo o klimacie” określa cel osiągnięcia neutralności klimatycznej w całej gospodarce do 2050 roku oraz pośredni cel ograniczenia emisji netto gazów cieplarnianych do 2030 roku o co najmniej 55% w porównaniu do roku 1990. Tak ambitne założenia są rezultatem zobowiązań Porozumienia Paryskiego przyjętego w grudniu 2015 roku. Jego strony zobowiązały się utrzymać wzrost średniej temperatury na świecie poniżej 2 °C w stosunku do poziomu sprzed ery przemysłowej, a także kontynuować działania mające na celu ograniczenia wzrostu temperatury do 1,5 °C.
Sektor budownictwa jest jednym z najważniejszych obszarów zainteresowań w zakresie działań na rzecz neutralności klimatycznej. W Unii Europejskiej nieruchomości odpowiadają za 40% zużycia energii końcowej oraz za 36% emisji gazów cieplarnianych, która ma miejsce przed wybudowaniem budynku (np. wytworzenie wyrobów budowlanych), w trakcie eksploatacji oraz po jej zakończeniu. Dlatego też wizja dotycząca zdekarbonizowanych zasobów budowlanych wykracza poza działania na rzecz poprawy efektywności energetycznej, na której koncentrowano się do tej pory. Ograniczanie emisji gazów cieplarnianych w całym cyklu życia wymaga zatem również poprawy efektywności energetycznej związanej z wytwarzaniem wyrobów, oszczędzania zasobów i wdrażania mechanizmów obiegu zamkniętego.
Współczynnik globalnego ocieplenia w cyklu życia budynku i inne zmiany w nowelizacji dyrektywy EPBD
Kluczowym instrumentem legislacyjnym służącym osiągnięciu powyższych celów w zakresie dekarbonizacji jest planowana nowelizacja Dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady Europejskiej w sprawie charakterystyki energetycznej budynków (EPBD). W projekcie nowego recastu (czyli inaczej rewizji poprzedniej wersji dokumentu) z grudnia 2019 roku wprowadzono wiele nowych zapisów służących realizacji coraz bardziej ambitnych celów polityki europejskiej dla budynków. 15 grudnia 2021 roku Komisja Europejska przyjęła projekt dyrektywy, a 14 marca 2023 roku Parlament Europejski przyjął swoje stanowisko na podstawie sprawozdania komisji ITRE (Komisja Przemysłu, Badań Naukowych i Energii). Obecnie są prowadzone negocjacje międzyinstytucjonalne. Przewiduje się, że nowa wersja dyrektywy zostanie uchwalony w ciągu najbliższych kilku miesięcy, a następnie 20 dnia po jej opublikowaniu w Dzienniku Urzędowym Unii Europejskiej wejdzie w życie.
Aktualnie nowy recast EPBD obejmuje wiele aspektów związanych z budynkami, m.in. wprowadza definicję budynków bezemisyjnych (będą to wszystkie nowe budynki projektowane od 2030 roku, a budynki publiczne już od 2027 roku), zmiany w zakresie świadectw charakterystyki energetycznej, a także wymóg wykonywania obliczeń współczynnika globalnego ocieplenia w cyklu życia. Wymóg ten podobnie jak dla budynków bezemisyjnych będzie obejmować wszystkie nowe budynki – od roku 2030, natomiast te o powierzchni użytkowej powyżej 2000 mkw. już od 1 stycznia 2027 roku. Współczynnik globalnego ocieplenia w cyklu życia budynku ma być ujawniany w świadectwie charakterystyki energetycznej.
Zgodnie z definicją rewidowanej dyrektywy EPBD
„Współczynnik globalnego ocieplenia w całym cyklu życia wskazuje na ogólny wkład budynku w emisje prowadzące do zmiany klimatu. Wyraża on zarówno emisje dwutlenku węgla wbudowane w materiały budowlane, jak i bezpośrednie i pośrednie emisje dwutlenku węgla na etapie użytkowania. Wymóg obliczania współczynnika globalnego ocieplenia w cyklu życia nowych budynków stanowi zatem pierwszy krok w kierunku lepszego uwzględnienia charakterystyki całego cyklu życia budynków i gospodarki o obiegu zamkniętym.”
Fazy życia budynku do uwzględnienia w analizie śladu węglowego
Zgodnie z definicją z nowej dyrektywy EPBD: „emisje gazów cieplarnianych w całym cyklu życia – oznaczają łączne emisje gazów cieplarnianych związane z budynkiem na wszystkich etapach jego cyklu życia, od „kołyski” (wydobycie surowców wykorzystywanych do budowy budynku) poprzez etap produkcji i przetwarzania materiałów oraz etap eksploatacji budynku, aż po „grób” (rozbiórka budynku oraz ponowne użycie, recykling, inne rodzaje odzysku i unieszkodliwianie materiałów)”.
Cykl życia budynku zgodnie z normą PN-EN 15978 podzielony został na fazy, które wskazano w tabeli 1.
Tabela 1. Etapy cyklu życia zgodnie z metodyką LCA. Źródło: Opracowanie własne na podstawie normy PN-EN 15978:2011
Na cały etap cyklu życia budynku składa się::
- Faza wyrobu, która obejmuje wszelkie emisje związane z wytworzeniem wyrobów budowlanych – wszelkie procesy i transport związane z wydobyciem surowców, transport do fabryki oraz procesy wytwórcze.
- Faza budowy, która obejmuje transport wyrobów budowlanych na miejsce budowy (od bramy zakładu na plac budowy), transport maszyn oraz procesy budowlane na budowie (np. praca dźwigów, koparek itp.) i związane z tym emisje gazów cieplarnianych.
- Faza użytkowania dotycząca zarówno emisji związanej z ogrzewaniem, chłodzeniem czy oświetleniem (B6 – zużycie energii), ale także też związanej z wymianą czy naprawą elementów budynku w trakcie kilkudziesięciu lat jego eksploatacji. W module tym zawarta jest faza B7 związana ze zużyciem wody.
- Faza końca życia, która dotyczy scenariuszy związanych z wyburzeniem budynku. Faza ta może uwzględniać dwa podejścia: statyczne i dynamiczne. W podejściu statycznym zakłada się, że wszystkie warunki brzegowe pozostają bez zmian. Oznacza to, że nie uwzględnia się w trakcie analizy, np. zmian w energy-mix, technologii produkcji materiałów czy ich ulepszeń w zakresie zużycia energii i emisji gazów cieplarnianych. Jest to najczęściej podejmowana ścieżka dla tego typu analiz, gdyż opiera się na mniejszej liczbie założeń i odzwierciedla aktualnie panującą sytuację na rynku. W podejściu dynamicznym uzględnia się zmiany, które mogą wystąpić w trakcie cyklu życia budynku trwającym kilkadziesiąt lat. Uwzględnia się np. zmiany w sposobie liczenia emisji gazów cieplarnianych związanych z wytwarzaniem energii elektrycznej.
Na potrzeby obliczania współczynnika globalnego ocieplenia w cyklu życia nowych budynków na podstawie artykułu 7 nowego wersji EPBD wskazuje się współczynnik globalnego ocieplenia dla każdego etapu cyklu życia, wyrażony w kg ekwiwalentu [CO2e/mkw.] uśredniony dla jednego roku referencyjnego okresu badania wynoszącego 50 lat. Ekwiwalent CO2 oznacza sumę emisji wszystkich gazów cieplarnianych wskazanych w protokole z Kioto[1] i odniesionych do jednego wspólnego wskaźnika.
Wybór danych przyjętych do analizy oraz obliczenia przeprowadza się zgodnie z normą EN 15978 (EN 15978:2011[2]. Zakres elementów budynków i wyposażenia technicznego powinien odpowiadać zakresowi zdefiniowanemu we wspólnych unijnych ramach Level(s)[3].
Przed nami wysiłek szybkiego przygotowania do analiz śladu węglowego w całym cyklu życia budynków
Obecnie nie istnieją jeszcze w Polsce przepisy prawne nakazujące obliczanie śladu węglowego w cyklu życia budynku (WLC – Whole Life Carbon). Jedynym wymogiem jest wykazywanie w świadectwie charakterystyki energetycznej jednostkowej operacyjnej emisji CO2 (związanej ze zużycie energii w trakcie eksploatacji).
W kilku krajach UE wprowadzono już tego typu regulacje na przestrzeni kilku ostatnich lat, na przykład w Danii, Francji, Holandii, Szwecji czy Finladii. Trzeba tutaj dodać, że proces wdrażania tych wymogów trwał wiele lat i poprzedzony był badaniami oraz konsultacjami społecznymi i zawodowymi. Metodyka wykonywania tego typu analiz w wymienionych krajach różni się nieznacznie. Różnice polegają między innymi na nieco innym zakresie tego typu analiz – zarówno jeśli chodzi o fazy cyklu życia, a także poszczególnych elementów budynku objętych analizą. Wprowadzenie tego typu wymogu w nowym recaście EPBD ma również na celu ujednolicenie metodyki i wprowadznie jednej obowiązującej w każdym kraju członkowskim. Dla Polski oznacza to konieczność wprowadzenia w szybkim tempie nowej metodyki od podstaw oraz dostosowanie krajowej legislacji do finalnych zapisów dyrektywy.
Obecnie największą trudnością wykonywania tego typu analiz jest brak danych dotyczących wskaźników emisyjności wszystkich wyrobów budowlanych z rynku polskiego.
Ponieważ nie ma oficjalnych krajowych baz danych dotyczących wskaźników emisji dla wyrobów budowlanych i urządzeń, można korzystać z zagranicznych baz danych oraz informacji zawartych w deklaracjach środowiskowych EPD typu III (ang. Environmental Product Declaration). Deklaracje tego typu są najlepszym źródłem informacji na temat wskaźników emisji poszczególnych wyrobów budowlanych. Instytucją przodującą w wykonywaniu polskich deklaracji EPD jest Instytut Techniki Budowlanej. Aktualnie w spisie krajowych deklaracji środowiskowych udostępnionych przez ITB, znajduje się około 250 dokumentów.
Aby upowszechnić tego typu analizy (których wykonywanie niebawem będzie obowiązkiem) potrzebny jest wspólny wysiłek wszystkich interesariuszy – decydentów politycznych, instytucji naukowych, projektantów oraz inwestorów. Niezbędne jest stworzenie krajowych baz danych, narzędzi do obliczeń oraz wykonywanie pilotażowych analiz tego typu dla nowoprojektowanych budynków, ale także dla budynków istniejących poddawanych głębokiej termomodernizacji.
[1] Protokół z Kioto został wynegocjowany w 1997 roku, a uzupełnia on Ramową konwencję Narodów Zjednoczonych w sprawie zmian klimatu (United Nations Framework Convention on Climate Change) i jest jednocześnie międzynarodowym porozumieniem dotyczącym przeciwdziałania globalnemu ociepleniu.
[2] Jedna z norm przygotowanych przez Komitet Techniczny CEN/TC 350. Zajmuje się on opracowywaniem zestawu horyzontalnych Norm Europejskich, będących podstawą do oceny zgodności budynku z zasadami rozwoju zrównoważonego, uwzględniających aspekty środowiskowe, socjalne i ekonomiczne, przy wykorzystaniu podejścia analizy cyklu życia i kwantyfikowalnych wskaźników
[3] Szczegóły systemu Level(s): https://susproc.jrc.ec.europa.eu/product-bureau/sites/default/files/2023-02/ENV-2020-00021-02-01-PL-TRA-00_0.pdf
